PARADOKSE VAN KOHERENSIE

Abstract

In die tekslinguistiek (en ander dissiplines) word daar die afgelope twee dekades algemeen aanvaar dat koherensie 'n omvattende, relatiewe en interdissiplinere konsep en verskynsel is. Hierdie positiewe tendens gee ongelukkig soms aanleiding tot oorinklusiewe definisies van koherensie. Terselfdertyd word die konsekwensies van insigte aangaande die inklusiwiteit en betreklikheid van (in)koherensie nie ten voile aanvaar of uitgewerk nie en daarom is daar (onderliggend) 'n volgehoue neiging tot reduksionisme, afsluiting en dualisme. In hierdie tekslinguistiese ondersoek (met 'n beduidende interdissiplinere inslag) word die volgende moontlike oplossing vir hierdie problematiek aan die hand gedoen: daar behoort vrede gemaak te word met die onontkombare “gelyktydigheid” van die konstituerende faktore van koherensie en die gevolglik inherent paradoksale aard van koherensie, deur hierdie konsep konsekwent in terme van 'n reeks verbandhoudende paradokse te verken: geslotenheid oopheid (teks-leser, teks-konteks, teks-interteks); produksie-resepsie; proses-produk (vloei-ontwerp, horisontaal-vertikaal, temporeel-ruimtelik, oorgang-motief); verwagting-resultaat; koherensie-inkoherensie en/of orde-chaos. Hierdie benadering kan die inklusiwiteit van koherensie meer hanteerbaar maak en 'n bevryding bied ten opsigte van die geneigdheid om koherensie te reduseer tot byvoorbeeld een element van die kommunikasiesituasie, of tot een pool van 'n oenskynlike binere opposisie.

Over the past two decades it has become generally accepted in text linguistics (and other disciplines) that coherence is an inclusive, relative, and interdisciplinary concept and phenomenon. This positive development does unfortunately also give rise to overinclusive definitions of coherence. At the same time, however, the full implications of insights regarding the inclusiveness and relativity of (incoherence are not wholeheartedly accepted or elaborately worked out, resulting in a sustained (underlying) tendency toward reductionism, closure, and dualism. In this text linguistic study (with considerable interdisciplinary flavouring added) the following possible solution to this problem is put forward: researchers should come to terms with the inescapable “simultaneousness” of the constituent factors of coherence, and the ensuing inherently paradoxical nature of coherence, by consistently exploring this concept in terms of a range of related paradoxes: closure-openness (text-reader, text-context, text-intertext); production-reception; process-product (flow-design, horizontal-vertical, temporal-spatial, transition-motif): expectation-result; coherence-incoherence and/or order-chaos. This approach can make the inclusiveness of coherence more manageable, and liberate researchers from attempting to reduce coherence to one element in the communication situation, or to one pole of a seeming binary opposition.